Muzyka i inne dźwięki, a rozwój małego dziecka

Wszystkie codzienne czynności przepełnione są elementami muzycznymi. Oddychamy, poruszamy się i mówimy w określonym rytmie. Dochodzą do nas przeróżne dźwięki z otaczającego świata. Muzyka towarzyszy człowiekowi na długo przed urodzeniem i aż do samego końca życia.

W okresie prenatalnym zmysł słuchu odbiera wiele bodźców: bicie serca matki, jej głos, odmierzane jej rytmiczne kroki i inne dźwięki z otoczenia. Rozwijające się od pierwszych tygodni życia zmysły, w tym zmysł słuchu, mają duży wpływ na rozwój układu nerwowego. W 20 tygodniu życia płodowego słuch działa prawie tak samo jak u dorosłego. Maluszek w tym czasie odbiera bodźce akustyczne i potrafi je odróżniać. Słysząc muzykę i inne dźwięki, reaguje zmianami aktywności ruchowej. Badania wykazują, że od 17 tygodnia ciąży, płód odpowiada na muzykę ruchami. U bliźniąt dwujajowych reakcje ruchowe na tę samą melodię bywają różne. Od 8 miesiąca życia płodowego, dziecko odróżnia głos matki i innych osób. W tym czasie stwierdza się korzystny wpływ muzyki, a zwłaszcza śpiewu mamy, na rozwój dziecka, w szczególności na jego rozwój psychiczny, intelektualny i oczywiście rozwój inteligencji muzycznej.

Można znaleźć gotowe playlisty dla kobiet w ciąży. Muzyka ma wielki wpływ na układ nerwowy każdej osoby zdolnej odbierać wrażenia słuchowe. Korzystnie działa na ciało i psychikę. Słuchanie muzyki w ciąży to korzyść dla mamy i dziecka. Warto w tym okresie umilać sobie życie ulubioną muzyką.

Po urodzeniu, z wyizolowanego i wytłumionego środowiska w brzuszku mamy, dziecko dostaje się do świata pełnego różnorodnych dźwięków. Obecność płynów płodowych w przewodach słuchowych noworodków jest naturalną ochroną przed nadmiarem i intensywnością bodźców dźwiękowych. W tym okresie maluszek reaguje na dźwięki specyficznymi reakcjami ruchowymi i zmianą tętna. Z czasem, niemowlę sprawia wrażanie koncentrowania się na dźwiękach, reaguje na grzechotki i inne zabawki emitujące dźwięki. W pierwszych miesiącach życia dziecko jest bardzo uwrażliwione na intensywność i intonację ludzkiego głosu, w szczególności mamy. Spokojne melodie kołysanek śpiewane przez mamę uspokajają maluszka, a inne nieznane dźwięki mogą go drażnić i doprowadzić do zniecierpliwienia, a nawet płaczu. Niemowlęta zaczynają eksperymentować ze swoim głosem. Próbują dostosować swój głos do głosu mamy. Można dopatrzeć się w tym komunikacji między nimi.

Od szóstego miesiąca życia dzieci żywo i chętnie reagują na muzykę. Wraz z rozwojem lokomocji te reakcje stają się coraz bardziej złożone i ekspresywne. Rytmicznie kołysanie się lub naśladowanie poskakiwania w pozycji siedzącej lub stojącej to częste reakcje na ulubioną muzykę. Rozwija się muzyczne gaworzenie, w okresach rozwoju mowy, określane czasem jako okres melodii. Od dziewiątego miesiąca życia obserwuje się wzrost aktywności poznawczych również tych nakierowanych na muzykę. Dziecko rozpoznaje głosy ludzi, zwierząt i otoczenia. Ma poczucie rytmu, odróżnia śpiew od mówienia, rozpoznaje melodie grane lub śpiewane. Coraz większa sprawność ruchowa pozwala dziecku reagować na muzykę pląsami i tańcami według własnego pomysłu. Niektóre maluszki wprost automatycznie zaczynają po swojemu tańczyć, słysząc muzykę. Są żłobki, które zapewniają zajęcia umuzykalniające. Kontakt z muzyką i dźwiękami sprzyja rozwojowi dziecka. Pobudzają się reakcje emocjonalne, rozwija się aktywność ruchowa dziecka. Słuchając muzyki, maluszki ćwiczą uwagę, by z czasem ich koncentracja uwagi stawała się mocniejsza i coraz dłuższa.

Różne dźwięki pomagają maluszkom wyciszać się, uspokajać i relaksować. Szczególna uznanie zdobył sobie biały szum.

Czym jest ów biały szum i dlaczego pomaga dzieciom dobrze spać?

Idąc za wyjaśnieniami Wikipedii: „Biały szum to rodzaj szumu akustycznego o całkowicie płaskim widmie; nazwa wyprowadzona przez analogię do widma optycznego fali elektromagnetycznej: światło białe to de facto szum elektromagnetyczny mieszaniny wszystkich możliwych barw o całkowicie płaskim widmie w zakresie widzialnym.

Intensywność szumu białego teoretycznie jest statycznie równomierna w całym paśmie – od zera do nieskończoności, lecz w praktyce przyjmuje się do rozważań tylko pewne zakresy częstotliwości (w akustyce jest to zazwyczaj pasmo słyszalne, od kilkunastu Hz do dwudziestu kiloherców, jednak przy analizowaniu innych zjawisk pasmo to jest stosowne do zakresu ich zmienności). Równomierność ta sprowadza się do tego, że na każdy hercszerokości pasma przypada taka sama moc analizowanego szumu, zatem taką samą moc ma on w zakresie od 15 do 16 Hz, co w zakresie 15 000 do 15 001 Hz

Co w praktyce oznacza to dla rodzica?

Najprawdopodobniej szum ten, to dźwięk, który przypomina dziecku środowisko prenatalne, kiedy to płód słyszy odgłosy przepływającej krwi w pępowinie i w ustroju matki. Być może jest to wdrukowany odruch poczucia bezpieczeństwa i spokojnego snu, jaki dziecko miało w brzuszku u mamy.

Z myślą o zdrowym i spokojnym śnie Twojego dziecka, możesz użyć suszarki do włosów, odkurzacza, ale możesz również sprawdzić, którą płytę z białym szumem lubi Twoje dziecko. Eksperymenty z tymi dźwiękami są tanią i bezpieczną metodę zagwarantowania dziecku zdrowego i spokojnego snu. Zdecydowanie bezpieczniej jest używać gotowych nagrań z białym szumem niż włączać urządzenia techniczne w środku nocy.

Wiele mówi się o wręcz magicznych właściwościach białego szumu, jak pomaga ludziom, a nawet zwierzętom w relaksacji i zasypianiu. Biały szum brzmi jak wolny, spokojny szeleszczący odgłos „szszsz”. Dla niektórych kojarzy się z dźwiękiem deszczu lub fal morskich, lub odgłosem wiatru w lesie. Ten bardzo spokojny dźwięk, naturalny balsam dla uszu i umysłu, jest w istocie darem natury podobnie jak woda i powietrze. Stymulując wrażliwość słuchową dziecka, nie zapominajmy o odgłosach przyrody w wersji na żywo.

Po skończeniu pierwszego roku życia, dziecko, ekspansywnie poznaje swoje otoczenie, zdobywając nowe umiejętności. Doskonali swoje chodzenie. Ta sprawność wzbogaca jego umiejętności reagowania na muzykę. Małe słodziaki, słuchając muzyki, wykonują ruchy taneczne, które bywają nieskoordynowane z rytmem muzyki, ale często zgodne ze zmianami jej tempa i charakteru. Dziecko zaczyna śpiewać i lubi tę ekspresję. Początkowo śpiewa kilka powtarzalnych dźwięków.

Od tego momentu dziecko będzie rozszerzało zasób wypowiadanych dźwięków i śpiew będzie towarzyszył jego codziennym czynnościom. Stanie się ważnym elementem w tym etapie rozwojowym.  Najpierw rozwija się słuch a potem mowa. Dziecięce śpiewanie jest świetnym ćwiczeniem usprawniającym aparat artykulacyjny.

Okres sensytywny właściwy dla muzyki rozpoczyna się 4 miesiące przed narodzeniem i trwa do drugiego lub trzeciego roku życia, przy czym podstawowe znaczenie ma pierwszych 12 miesięcy. Warto wtedy dostarczyć dziecku odpowiednią porcję wrażeń słuchowych i następnie stworzyć przy muzyce możliwości do ekspresji ruchowej i wokalnej. Nucone i śpiewane przez mamę dziecięce piosnki i kołysanki są naturalną stymulacją prawidłowego rozwoju emocjonalnego i umysłowego dziecka.

Należy zachęcać maluszki do tańca i śpiewu przez naśladownictwo nas dorosłych oraz przez wzmocnienia pozytywne, czyli poprzez brawa, zachwyty, owacje, nagrody itp. Dodatkowo wdrażamy w ten sposób nasze dziecko do wystąpień publicznych. Jest to umiejętność niełatwa i w życiu społecznym niezwykle przydatna. Zaczyna być potrzebna już w przedszkolu i przydaje się niemal przez całe życie.

Źródło:

• Jean Ayres, Dziecko, a integracja sensoryczna, Gdańsk 2015
• Maria Borkowska, Kinga Wagh, Integracja sensoryczna na co dzień, Warszawa 2010
• Maria Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1986