Sposób karmienia niemowląt i małych dzieci, a rozwój mowy

Czy wiecie, że sposób karmienia noworodków, niemowląt i małych dzieci ma ogromne znaczenie dla rozwoju mowy?

Przez ssanie, połykanie, a później gryzienie i żucie dzieci rozwijają mięśnie ustno-twarzowe. Większość mięśni używanych podczas jedzenia służyć będzie w przyszłości do prawidłowego wypowiadania dźwięków. W trakcie jedzenia aktywnie pracuje mięsień okrężny ust, który będzie miał w przyszłości ważną rolę w artykulacji konkretnych głosek. Sposób w jaki dziecko oddycha podczas jedzenia również będzie miało znaczenie dla prawidłowej jakości mowy.

Na początku umiejętność picia, przyjmowania pokarmu i połykania opiera się na odruchach pierwotnych – odruchach reakcji oralnych. Noworodki karmione piersią od urodzenia i w sposób naturalny trenują aparat mowy, który jest niezbędny do późniejszego prawidłowego rozwoju mowy.  Podczas takiego karmienia dziecko prawidłowo oddycha przez nosek, języczek podniebienny zamyka przejście do dróg oddechowych. Ćwiczą mięśnie warg, podniebienia i żuchwy. Rozwijają się zatoki szczękowe, rośnie żuchwa i twarzoczaszka. Jeżeli dziecko nie może pobierać pokarmu z piersi mamy, wtedy należy bardzo starannie dobrać przybory do karmienia. Butelka musi mieć kształt owalny, smoczek najlepiej krótki, silikonowy, z małym otworem, żeby dziecko wykonało pewien wysiłek przy ssaniu takiego smoczka. Najważniejsza zasada doboru sprzętów do karmienia niemowlęcia jest taka:  butelka ze smokiem ma być najbardziej podobna do naturalnej piersi pod względem kształtu i funkcjonalności.

Jeśli we wczesnym okresie życia pojawiają się problemy z ssaniem, połykaniem, gryzieniem i oddychaniem podczas jedzenia, może to zapowiadać trudności w rozwoju mowy. Warto zwrócić uwagę jak dziecko je, pije i oddycha. Wczesna terapia logopedyczna, jeszcze przed okresem werbalnym wskazana jest dla dzieci z grupy ryzyka, między innymi dla dzieci urodzonych przedwcześnie.

Kiedy dziecko nabywa umiejętność sprawnego siedzenia, zaczyna interesować się pokarmami innymi niż mleko. To czas, by wprowadzić dietę zróżnicowaną pod względem faktury i konsystencji oraz sposobu podawania pokarmu. Dziecko zaczyna jeść łyżeczką. Na początku warto wprowadzić również pojenie dziecka za pomocą łyżeczki. Właściwie dobrana łyżeczka aktywizuje i ćwiczy mięsień okrężny ust, policzki i język. To bardzo usprawnia napięcie tych mięśni, które będą odpowiadały za poprawną artykulację wielu głosek.

Naukę picia z typowego kubka można rozpocząć zaraz po nabyciu umiejętności jedzenia łyżeczką. Picie z kubka z dzióbkiem należy ograniczyć lub wyeliminować, mimo że jest bardzo wygodny w użyciu. Picie z takiego kubka sprawia, że język układa się płasko i jest dociśnięty dzióbkiem. To uniemożliwia naturalny trening pionizacji języka, a taka umiejętność jest ważna w prawidłowej artykulacji wielu głosek. Długotrwałe picie z butelek lub z kubków z dzióbkiem utrwala nienaturalne położenie języka i na długo może pozostać niemowlęcy sposób połykania. Efektem tego może być pojawienie się w przyszłości wad wymowy np. seplenienia między zębowego. Picie z otwartego kubka, chociaż na początku kłopotliwe, daje wiele korzyści: dziecko przyswaja sobie prawidłowy wzorzec połykania, polegający na umiejętności unoszenia całego języka do podniebienia twardego, doskonali się koordynacja pracy warg, języka i oddychania, usprawnia się motorycznie czubek języka.

Dla prawidłowego rozwoju aparatu mowy wielkie znaczenie ma wprowadzanie pokarów o różnej konsystencji i fakturze. Gryzienie i żucie, ma wpływ na prawidłowe działanie stawu żuchwowo-skroniowego, pobudza zawiązki zębowe, sprzyja rozwojowi żuchwy. Niedostatecznie rozwinięta żuchwa to zapowiedź problemów ortodontycznych, a one mogą również utrudniać prawidłową artykulację głosek. Od momentu pojawiania się ząbków można podawać coraz twardsze pokarmy: na przykład pokrojone w słupki lub paski jabłka, gruszki, ogórki, paprykę, awokado, marchewkę. Podawanie dziecku twardszych pokarmów, oczywiście odpowiednich do wieku dziecka, pozwala naturalnie ćwiczyć aparat mowy, a to zapobiega późniejszym problemom z artykulacją. Pokarmy o różnej konsystencji, podawane również odpowiednio do wieku dziecka, stanowią trening sensoryczny w obrębie jamy ustnej. Zmniejszamy tym ryzyko wybiórczości pokarmowej, która w późniejszych latach może stać się prawdziwym utrapieniem i źródłem kolejnych kłopotów zdrowotnych i rozwojowych. Ograniczanie doświadczeń percepcyjnych w jamie ustnej może powodować trudność z odtwarzaniem pewnych głosek, z powodu niemożności układania aparatu artykulacyjnego według instrukcji. Dziecko jakby nie czuje swojej buzi, bo za mało jej doświadczało. Tak często dzieje się u dzieci długo karmionych papkowatym pokarmem.

Logopedzi wskazują na sprawny układ nerwowy i na prawidłowe wzorce ruchów pokarmowych ssania połykania, żucia, jako na zasadnicze warunki do prawidłowego rozwoju mowy.

Naturalny trening rozwoju mowy mogą zapewnić rodzice od samego momentu narodzin dziecka. Ten trening to ssanie piersi mamy, a później podawanie pokarmu i picia łyżeczką, nauka picia z kubka, wzbogacanie diety o różne konsystencje i faktury. Ssanie gryzienie, zbieranie pokarmu z łyżeczki, odgryzanie, żucie, połykanie, picie, to pozornie łatwe czynności ale są niezwykle ważne, bo stanowią bazę do rozwoju poprawnej mowy.

Źródło:

• Jean Ayres, Dziecko, a integracja sensoryczna, Gdańsk 2015
• Integracja Sensoryczna, kwartalnik PSTIS nr 2, 2018
• Maria Borkowska, Kinga Wagh, Integracja sensoryczna na co dzień, Warszawa 2010
• Maria Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1986