Głowonogi i te inne, tak rysują dzieci

Twórczość plastyczna, a w szczególności rysowanie, jest naturalną predyspozycją każdego dziecka. Wynika z potrzeb psychicznych i jest motorem rozwoju wszystkich sfer życia.

Po okresie bazgroty, o którym pisałam wcześniej, przychodzi okres schematyczny. W rysunku dziecięcym pojawiają się głowonogi. Ten etap przypada na 3-4 rok życia. Postacie mają głowy w kształcie kwadratu lub nieregularnego koła. Na takich głowach pojawia się wiele szczegółów: oczy, nos, usta. Nogi i ręce są pojedynczymi kreskami. Wszystkie te elementy są chaotycznie rozmieszczone, bez jakiegokolwiek sensu. Nogi-kreski są doczepione do głowy. Na tym etapie dziecko nie dba o przestrzeń, na której rysuje. Elementy rysunku mogą być umieszczone wysoko lub nisko, z prawej lub lewej strony kartki.

Po czwartym roku życia dziecko zaczyna rysować postać człowieka jako głowotułów. Głowa ma kształt koła i jest bezpośrednio doczepiony do niej prostokątny lub owalny tułów. Ludzka postać zwykle przedstawiana jest frontalnie, chociaż nie wszystkie jej elementy. Głowotułów pokazany jest en face, gdyż łatwiej jest na nim umieścić większą ilość szczegółów: oczy, czasem z zaznaczoną źrenicą, nos, usta, włosy różnego kształtu i koloru, zdarzyć się może też wyraźnie zaznaczony pępek. Taka postać ma jednak nogi przedstawione z profilu. Stopy najczęściej to poziome kreski prostopadłe do nóg, a nogi to również kreski odchodzące w dół od głowotułowia. Ręce są także liniami zakończone kilkoma małymi kreskami, które imitują palce. Dziecko do piątego roku życie zwykle nie rysuje dłoni. Palce rąk są przyczepione do przedramienia. Rysowane postacie są początkowo pozbawione ubioru.

Miedzy 5, a 7 rokiem życia w rysunku dziecka mamy do czynienia ze schematem uproszczonym. Pojawia się symboliczne ujmowanie formy. Dzieci zaczynają wykonywać rysunki tematyczne i zwykle są one bogate treściowo. Rysunek staje się logicznym układem wszystkich elementów. Następuje lepsze zagospodarowanie przestrzeni kartki. Figury są jednowymiarowe, rysowane taką samą kreską. Postacie ludzi są uproszczone, zgeometryzowane i brak jest między nimi interakcji. Są prymitywne, sztywne, kanciaste lub nadmiernie zaokrąglone, lecz o prawidłowej budowie. W tym czasie sprawność rączek dziecka pozwala kreślić pewną i wyraźną linię. Rysunki mają żywą kolorystykę dostosowaną do przedstawianego tematu.

Od szóstego roku życia dzieci powoli zaczynają zauważać związek między kolorem a przedmiotem. Dostrzegają dekoracyjność układów rytmicznych w rysunku. Formy graficzne stają się bardziej płynne oraz giętkie i nie tak bardzo zgeometryzowane. Trudnością dla dziecka w tym okresie jest prawidłowe odtwarzanie proporcji. Koncentrując się na detalach takich jak: kokardki, falbanki, guziki, dziecko nie ogarnia całości kompozycji. Rysunek nadal pozostaje schematyczny, ale powstają się już kompozycje wielofigurowe. Elementy rysunku powiązane są ze sobą w zależności przestrzennej. Dzieci ukazują zarówno pojedyncze postacie i rzeczy, jak i całe sceny i wydarzenia. Chętnie stosują bogatą ornamentykę i kolorystykę. Pojawia się linia podstawy, na której dziecko umieszcza wszystkie elementy rysunku oraz linia nieba.

Okres poschematyczny rozpoczyna się po 12 roku życia i pierwsza jego faza jest określana jako realizm wrażeniowy. Dzieci podejmują próby ukazania natury w swoich rysunkach i ujmują ją w sposób indywidualny. Druga faza, zwana realizmem intelektualnym, przejawia się próbami przedstawienia formy trójwymiarowo. W tym czasie pojawia się zatracanie indywidualnej spontaniczności i świeżości w ekspresji plastycznej. Jest to pewien rodzaj kryzysu w rozwoju twórczości.

Swoją twórczą drogę w rozwoju umiejętności plastycznych dziecko przechodzi samodzielnie i zgodnie z naturalnym rytmem. Zauważa się zasadę, że późniejsze umiejętności bazują na wcześniejszych. Pomysłowość, oryginalność, rozmach jest typowa dla młodszych dzieci. Cechy te należy pielęgnować i rozwijać do dalszej pracy nad rozwojem ich twórczości. Dla niektórych z nich rozwój ten będzie obecny w dojrzałym życiu i może wyznaczać ważne życiowe wybory.

Źródło:

• Klaudia Piotrowska Madej, Agnieszka Żychowicz, Smart Hand Model, Gdańsk 2017
• Maria Borkowska, Kinga Wagh, Integracja sensoryczna na co dzień, Warszawa 2010
• Maria Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1986
• https://www.nhs.uk/start4life
• Stefan Szuman, Sztuka dziecka, O sztuce i wychowaniu estetycznym, Warszawa 1990