Dziecko ze swojej natury jest twórcze. Twórczość ta przejawia się w aktywności, czyli „tworzeniu dzieł”, które są efektem pracy jego wyobraźni. Dzięki własnym wytworom dziecko organizuje i porządkuje oraz przekształca informacje ze świata zewnętrznego. Twórcza aktywność wynika z potrzeby wzrastania i jednocześnie wspomaga dziecko w budowaniu siebie.
Jako pojęcie postawy twórczej, według psychologa zasłużonego badacza twórczości Stanisława Popka, przyjmuje się następujące określenie – „Postawa twórcza jest to ukształtowana właściwość poznawcza i charakterologiczna, wykazująca tendencję, nastawienia lub gotowość do przekształcania świata rzeczy, zjawisk a także własnej osobowości.”
Czy warto kształtować u dziecka postawę twórczą?
Argumentem za niech będzie zestaw cech i umiejętności ludzi twórczych. Osoby wykazujące się postawą twórczą według Joya Poula Guilforda i Victora Lovenfelda przejawiają następujące cechy:
- Zdolność do bycia w stanie gotowości wyrażającej się w otwartości i płynności myślenia oraz do zdolności kojarzenia.
- Mobilność, czyli umiejętność szybkiego przystosowania się do nowych sytuacji.
- Oryginalność ekspresji własnej.
- Kreatywne podejście do pierwotnej funkcji przedmiotu, uczynienie go użytecznym w nowej postaci.
- Zdolność do syntezy pozwalająca na gromadzenie wielu przedmiotów czy elementów, aby wydobyć z nich nowe znaczenie. Myślenie dedukcyjne.
- Zdolność do analizy i do abstrakcji, pozwalająca na przechodzenie od syntetycznego spostrzegania obiektów do określenia ich szczegółów. Myślenie indukcyjne.
- Umiejętność przekształcenia przypadkowych danych w harmonijną jedność, opartą na integracji myśli, uczuć i spostrzeżeń. (intuicja?)
Kształtowanie postawy twórczej może realizować się w oparciu o umiejętności tkwiące w dziecku, podjęte oddziaływania wychowawcze oraz uznanie procesu tworzenia za najważniejszy. Efekt końcowy jest mniej istotny.
Twórczość dziecka chce aktywować się w możliwie najbardziej naturalnych warunkach, przy zachowaniu autonomicznych praw młodego człowieka do jego samorealizacji. Procesem owej samorealizacji jest ekspresja.
Czym jest ekspresja dziecka?
Ekspresja dziecka to spontaniczne wyrażanie jego osobistych przeżyć i doznań, jak również odbicie odbierania przez nie świata rzeczywistego.
Jest czynnikiem wzmagającym procesy poznawcze, emocjonalne i motywacyjno-wolicjonalne.
Ekspresja jest naturalną potrzebą i koniecznością zapewniającą pełny rozwój dziecka. Nierzadko pełni funkcję terapeutyczną jako narządzie rozładowania napięć psychicznych, pozwala wyrazić siebie, może być elementem wspomagającym procesy poznawcze i zdolności społeczne.
Literatura fachowa podaje kilka podziałów ekspresji. Przedstawiona poniżej ściśle wiążą się z wiekiem rozwojowym dziecka:
- Ekspresja spontaniczna
To działalność dziecka do 2,5 roku życia. Wyraża ono siebie w obecności innych osób, ale nie zwraca się do kogoś konkretnego. Spontaniczność jest pełna i nie jest kontrolowana.
- Ekspresja ukierunkowana
Po ukończeniu 2,5 roku życia ekspresja dziecka zaczyna mieć charakter ukierunkowany, zamierzony. Maluch szuka zrozumienia, aprobaty u innych osób, a jego wytwory mają już określoną postać. Przed ukończeniem 6 roku życia ekspresja dziecka zaczyna się pojawiać jako forma dostosowania się do ogólnie przyjętych norm.
- Ekspresja konformistyczna
Między 6–10 rokiem życia dziecko jest szczególnie skłonne do konformizmu. Natomiast w okresie młodzieńczym postawa ta zostaje porzucona na rzecz nieskrepowanego wyrażania siebie.
Można znaleźć również podział ze względu na spontaniczności ekspresji:
- Ekspresja naturalna lub swobodna
Jest autentyczna, nieuświadomiona, instynktowna, spontaniczna. Wyraża potrzebę samorealizacji.
- Ekspresja kierowana, sztuczna lub zamierzona
Jest podporządkowana regułom społecznym, przez co zorganizowana, świadoma, mało autentyczna. Bywa odtwórcza.
- Ekspresja inspirowana
Jest połączeniem ekspresji naturalnej i kierowanej.
Podział ze względu na formę aktywności twórczej przyjmuje następujące rodzaje ekspresji:
- Ekspresja ruchowo-mimiczna
W celu wyrażenia stanów emocjonalnych dziecko używa gestów, mimiki twarzy, spontanicznych ruchów ciała.
- Ekspresja ruchowo-muzyczna
Realizuje się poprzez rytmiczny ruch, improwizowany taniec, dowolną interpretację tańca zgodnie z rytmem i nastrojem utworu muzycznego.
- Ekspresja słowna (werbalna)
To wyrażanie emocji poprzez modulację barwy i dynamikę głosu. Pojawia się improwizowany krzyk, śmiech, płacz. Nadawane są emocjonalne znaczenia symbolom słownym służącym wyrażania głębszych stanów świadomości i podświadomości. Maluch podejmuje próby odnajdywania nowych konfiguracji słownych poprzez tworzenie poezji i prozy dziecięcej.
- Ekspresja słowno-muzyczna
Taka ekspresja przejawia się najczęściej w spontanicznym wokalizowaniu, nuceniu melodii, improwizowaniu słów i melodii. Bywa połączona z ruchem ciała i tańcem. Pojawiają się indywidualne interpretacje wyuczonych wcześniej fragmentów melodii i słów piosenek.
- Ekspresja muzyczna
Jest zbliżona do form wyrazu poprzednio wymienionych. Dochodzi jeszcze improwizowana gra na instrumencie muzycznym. Instrument może być skonstruowany przez dziecko lub tylko wymyślony i pozostający w jego wyobraźni: trąbienie bez trąbki, wystukiwanie rytmów bez użycia bębenka, naśladowanie barwy rożnych instrumentów własnym głosem.
- Ekspresja plastyczna
Jest najbardziej powszechną formą ekspresji. Dzieci rysują, malują różnymi narzędziami i technikami. Formują w materiałach miękkich, takich jak plastelina, glina, mokry piasek. Montują formy dekoracyjne i różne inne obiekty przestrzenne z dostępnych materiałów zagospodarowując wszystkie wymiary. Aktywność plastyczna jest obok zabawy najczęściej uprawianą formą ekspresji dziecka. Formy ekspresji plastycznej ściśle wiążą się z etapem rozwojowym dziecka. Wśród czynników pobudzających wyobraźnię plastyczną, a tym samym inspirujących własną twórczość dzieci wymienia się między innymi:
- kontakt z ilustracją
- czytelnictwo książek i czasopism
- słuchanie muzyki
- kontakt z dziełami sztuki.
Liczne badania potwierdzają, że obcowanie z dziełami sztuki odgrywa znaczącą rolę w rozwoju dziecka.
- Ekspresja konstrukcyjno-techniczna
Widać ją w dziecięcych próbach konstruowania pojazdów, budowli, urządzeń technicznych i przyrządów. Czasem są konstruowane „na niby” ze sprzętów domowych, pudełek, mebli i wycofanych z użytku urządzeń gospodarstwa domowego oraz z dostępnych w sklepach gotowych zestawów klocków i półfabrykatów.
- Ekspresja zabawowa
Zawiera w sobie wymienione wcześniej formy ekspresji. W zabawie mogą pojawić się elementy aktywności słownej, muzycznej, ruchowo-mimicznej czy plastycznej. Podporządkowanie tym formom ekspresji akcji treściowej, z pominięciem reguł zabawy, tworzy wielofunkcyjną zabawę. Mogą to być zabawy w role: iluzyjne, inscenizacyjne, fikcyjne, imaginacyjne, zabawy konstrukcyjne, ruchowe i muzyczno-ruchowe. Zabawy ekspresyjne zaliczane są do zabaw twórczych w odróżnieniu od zabaw naśladowczych i dydaktycznych. Ten rodzaj zabawy jest najbardziej uniwersalną formą kreatywnej aktywności dziecka. Nastawiona jest na tworzenie na niby układów społecznych. Taka zabawa „W życie” jest traktowana przez dzieci serio. Dlatego też jest najlepszą i najbardziej wszechstronną formą aktywizacji i stopniowego wprowadzania dziecka w realne życie społeczne człowieka.
Twórczość dziecka jest autentyczna, samorodna i oryginalna.
Dziecko jest spontaniczne, nie zna sztywnych ram takich, które krępują ekspresję dorosłych. W związku z tym należy zapewnić dzieciom możliwość realizacji ich aktywności w taki sposób, aby twórczość ich nie straciła nic ze swojej szczerości i spontaniczności.
Wykonując pracę plastyczną lub realizując inną formę ekspresji dziecko wypracowuje własną technikę i własny sposób przedstawiania rzeczywistości, charakterystyczne tylko dla siebie.
Tak tworzy się indywidualny styl.
źródła:
Lidia Cierpiałkowska; Helena Sęk; Psychologia kliniczna; Warszawa; 2019
David Lewis; Jak Wychować zdolne dziecko; Warszawa; 1988
Aleksandra Skowrońska; Formy ekspresyjne jako przejaw aktywności twórczej dziecka; Kwartalnik dla nauczycieli nr 4; 2008
Najnowsze komentarze