Praktyczne wskazówki dla rodziców i opiekunów

Czas wolny to nie tylko odpoczynek — to także okazja do rozwijania umiejętności, budowania relacji i wzmacniania poczucia bezpieczeństwa. Dla dziecka ze spektrum autyzmu sposób organizacji wolnego czasu może mieć szczególne znaczenie. Dobrze zaplanowane aktywności pomagają w regulacji emocji, obniżeniu stresu i rozwijaniu zainteresowań.

Warto pamiętać: każde dziecko z ASD jest inne. To, co działa u jednego, niekoniecznie sprawdzi się u drugiego. Kluczowe jest dostosowanie pomysłów do indywidualnych potrzeb, wrażliwości sensorycznej i preferencji dziecka.

1. Przewidywalność i struktura — fundament poczucia bezpieczeństw

Dzieci w spektrum często lepiej funkcjonują, gdy wiedzą, co je czeka.

Jak to zrobić?

• Stwórz prosty plan dnia lub plan zajęć na czas wolny (obrazkowy lub słowny).
• Zaznacz w nim czas aktywności i czas odpoczynku.
• Uprzedzaj o zmianach i kończeniu zabawy („Za 5 minut sprzątamy klocki i idziemy na spacer”).

2. Uwzględnij zainteresowania dziecka

Czas wolny to dobra przestrzeń na podążanie za pasjami i fascynacjami dziecka (nawet jeśli są bardzo wąskie lub specyficzne).

Przykłady:

• dziecko lubi pociągi → budowa torów, filmy o kolei, wycieczka na dworzec
• dziecko interesuje się mapami → tworzenie własnych map, zagadki geograficzne
• dziecko uwielbia układanki → puzzle sensoryczne, logiczne, 3D

Zainteresowania dziecka mogą być świetnym „mostem” do wspólnej zabawy i nauki.

3. Aktywności wspierające rozwój zmysłów i ciała

Dzieci w spektrum często potrzebują regulacji sensorycznej — warto zaplanować aktywności, które wspierają ciało i zmysły.

Przykłady aktywności sensorycznych:

• zabawy w masach plastycznych (ciastolina, slime, piasek kinetyczny)
• hamak, huśtawka, trampolina
• zabawy w wodzie lub piasku
• aktywność ruchowa — dostosowana do potrzeb dziecka (spacer, rower, pływanie)

4. Zaplanuj czas wyciszenia

Po intensywnych aktywnościach wiele dzieci potrzebuje „strefy ciszy”.

Co może pomóc?

• namiot wyciszenia, tipi, ulubione miejsce z poduszkami
• słuchawki wyciszające
• książki sensoryczne
• audiobooki
• zabawy w samotności (np. układanie klocków, rysowanie)

5. Zabawy społeczne na miarę możliwości dziecka

Czas wolny to dobra okazja do rozwijania relacji — ale w bezpiecznych warunkach.

Jak wspierać?

• krótkie, przewidywalne spotkania z rówieśnikami
• zabawy równoległe (obok siebie, a niekoniecznie razem)
• zabawy tematyczne w domu (np. zabawa w sklep, gotowanie, teatrzyk)
• zajęcia grupowe z terapeutą, TUS (trening umiejętności społecznych)

6. Elastyczność i akceptacja

Nie wszystko musi być „produktywne” czy „rozwojowe”. Czas wolny to również:

→ odpoczynek
→ bycie w swoim świecie
→ cieszenie się ulubioną aktywnością bez oceniania

Ważne, by dziecko mogło decydować o swoim czasie w granicach możliwości i bezpieczeństwa.

Podsumowanie

Najlepszy czas wolny to taki, który daje dziecku radość, poczucie bezpieczeństwa i możliwość bycia sobą.

Organizując czas wolny dziecku w spektrum, warto kierować się prostą zasadą: mniej presji, więcej uważności i akceptacji.

To nie aktywności są najważniejsze, ale wspólna obecność i budowanie relacji w tempie dziecka.

Jeśli potrzebujesz wsparcia w tworzeniu planu aktywności dla swojego dziecka, zapraszam do konsultacji.

Źródła:

1. Attwood, T. (2015). Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik. Wydawnictwo Harmonia.
2. Grandin, T., & Panek, R. (2016). Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów. Wydawnictwo Smak Słowa.
3. Bogdanowicz, M., & Kisiel, B. (2018). Autyzm i Zespół Aspergera. Poradnik dla rodziców i terapeutów. Wydawnictwo Harmonia.
4. Pisula, E. (2019). Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej. Wydawnictwo PWN.
5. Kawa, R., & Pisula, E. (2010). Autyzm i Zespół Aspergera. Aktualne wyzwania diagnostyczne i terapeutyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
6. Hodges, S. (2022). Czas wolny a potrzeby dzieci z autyzmem. [w:] Autism Parenting Magazine, nr 86.